خەرمانوو واتا / ژیار سڵامەتیان

خەرمانوو واتا / ژیار سڵامەتیان

بەشوو یۆهەمی:

شیکاریێو سەروو نام ئاوا جە زوان هۆرامینە.

بەشوو دووهەمی:

شیکاریێو سەروو خانەوادەو درەختە بەلووی.جە زوان هۆرامی ،فارسی،سۆرانی

ئامانجەم جە نویسەی ئی ورذە باسیە فرەتەر بەر وسەی ئا واتە هۆرامیێنێ کە خەریکوو فۆتیاینێ وحەر پاسە بەروسەی تەوان مەندیەکاو زوان هۆرامین.

بەشوو یۆهەمی:

نام ئاوا جە فەرهەنگوو زوان هۆرامینە

هاژە	ئاوێ.شتاوا.
شراخە شراخە	شراخەو درەختی
ورکە ورک	ورکەو پایا
تەقە تەق	تەوەو هەوەڕا
زرمە زرم	زرمەو یانەی.زرمەو کۆتەیرە
قەوچە قەوچ	قەوچە قەوچوو هەسەرێ
جیڕە جیڕ	جیڕەو بەرەی چۆینی
خشە خش	خشە خسوو گەڵای
هاڕە هاڕ	هاڕەو سوانێ
لوورە لوور	لوورەو وەرگی
باڕە باڕ	باڕەو بزڵەی
فیڕە فیڕ	فیڕە فیڕ سۆرۆ کەردەو گاوێ جە وەرزوو وەهارینە کە گیواوی تەڕ وەرۆ
هرمە هرم	دەنگێوی زل کە کۆو کەمەری لرنۆوە
گرمە گرم	گرمەو ئاسمانی.هۆرەترێشقەی.گرمەو هۆری
بۆڕە بۆڕ	بۆڕەو گاوێ
قیژە قیژ	قیژەو ژەنا
گرەوە گرەو	گرەوەو ژەنوو پیای
پلچە پلچ	پلچەو دەمی
حەپە حەپ	حەپەو تووتەی
شڵقە شڵق	وەختێو کە ئاوی ملۆنە دلێ پاڵە یەکاما
حوولە حوول	حوولەو ماینێ.یا ماهەرێ
پچە پچ	قسە کەردەی بە یەواشی
شۆڕە شۆڕ	کەسێو کە وەختێ ملۆ ڕارە لباسەکەش شپرزا وشۆڕیانەرە
گەفەگەف	گەفەو وەرگی یا تووتەی
قرازە قراز	قرازەو کەرگێ
فیقە فیق	فیقە فیقوو پەلەوەری
پلچە پلچ	پلچە پلچوو نان وارذەی
سەڕە سەڕ	سەڕە سەروو هەری
هەناکنای	نە فەسێ تنە
نقە نق	نقە نقوو .وەختێو کە نەفەرێو یا حیوانیوی باربەر باری فرەش بنیا وەنە.نقۆ
جرووکە جرووک	جرووکەو جووجووڵا
فیقە فیق	فیقە فیقوو پەلەوەری.
هاڕە هاڕ	هاڕەو کەڵەکێ
وڕە وڕ	وڕەوڕوو نەفەرێو کە سەروو وێش نیا
پیقە پیق	پیقەو نەچیری
ویزە ویز	ویزە ویزوو زەرواڵەی.
شەپە شەپ	ئینسانی تەمەڵ.شەپە شەپوو پانتۆڵا
ورزە ورز	ورزە ورزوو ژەنوو پیای زرنگی
شەقە شەق	شەقە شەقوو کەڵەکێ
شێنە شێن	ڕانەلوای بە ئارام
میزە میز	میزە میزوو تووتەی
پلیشکە پلیشک	پلیشکوو ئاوێ.پلیشکوو گمێزوو زاڕۆڵەی
هێڕە هێڕ	هێرە هێڕوو نەوەشینی
شیڕە شیڕ	شیڕە شیڕوو.شیڕ شیڕ کەرەی
قاڵە قاڵ	قاڵە قاڵوو خەڵکی جە یاگێوی قەلە باڵغەنە
تەپە تەپ	تەپەتەپوو گوڵوو چراوە دەسیێیا لەمپای
وێقە وێق	وێقە وێقوو ڕواسوێ
قاڕە قاڕ	قاڕە قاروو بزڵەی
ورکە ورک	ورکە ورکوو پای
جیقە جیق	جیقە جیقوو ژەنا
پژمە پژم	پژمەو وەختوو ئانەینە کە نەوەشی سەرما خوردەگی گێرۆ
تکە تک	تکە تکوو ئاوێ
گژە گژ	گژە گژوو ئاویری
هۆڕە هۆڕ	هۆڕە هۆڕوو ماشینی
بریقە بریق	تیشکوو ڕەنگی
پلیتە پلیق	زەرذە خوەو کناچا وەختێو وەششا بۆنە
شڵپە شڵپ	شڵپە شڵپوو لوای ڕارەی دلێ هەڕێنە بەچەکمێوە
چڵپە چڵپ	چڵپە چڵپوو نان وارذەی
قرچە قرچ	قرچە قرچوو چاستێ سوورەو کریێ
قوڵتە قوڵت	قوڵتە قوڵتوو چاشتێ گریێ.یا ئاوۆ وارانی
تیک تیک	تیکە تیکوو ساعەتێ
جۆڕە جۆڕ	جۆڕەو کونەی

بەشوو دووهەمی

پە یجۆرکاریێو سەروو واتۆ درەختوو بە لووی وخانەوادەکاو ئی درەختیە: و لەیەک دایۆ ورذەکاریەکاو ئی واتێ جە یەرێ زوانێنە١. زوان هۆرامی ٢.زوان فارسی ٣.زوان سۆرانی

ئی شیکاریە سەلەمنۆ کە فەرهەنگوو واتە کا جە زوان هۆرامینە جە زوانەکا تەری فرە وەروڵاتەر و مەیذانوو واتەکاش فرە وەسیع تەرا .

پەی سەلەمنای پەیلواکەیم خانەوادەو درەختوو بەلووی جە ئی یەرە زوانەنە مارمێ وەروو شیکاری:

سەرەنجۆ ئی جەدوەلیە دەیدێ: ئی جەدوەلە خانەوادەو درەختە بەلووی جە یەرە زوانەکەنە نیشان مذۆ.

خانه‌واده‌و درخته‌ به‌لووی

زوان هۆرامی	زوان سۆرانی	زوان فارسی
نەرە	------------ نیاشا	-------------نیاشا
شێلە	------------ نیاشا	------------ نیاشا
هەژگە	------------ نیاشا	------------ نیاشا
دار	دار	------------نیاشا
هێزمێ	----------- نیاشا	هیزم
چوە	چێو	چوب
چۆکڵە	---------- نیاشا	------------ نیاشا
قۆتە	قۆتە	------------ نیاشا
تۆڵاش
دەسەک	---------نیاشا	----------- نیاشا
وەچێ
شاخە	-------------- نیاشا	شاخە
گەڵا	گەڵا	برگ
لەپانە	----------نیاشا	---------- نیاشا
چڵێ	-------- نیاشا	--------- نیاشا
لەق	-------- نیاشا	--------- نیاشا

سەرەنجۆ ئی باسی دەیدێ. ئی واتێ کە سەروە ئارذێنێم، هەر یۆشا جە هۆرامینە بە کارکردێوی جیاواز بەکار ملۆ، بەڵام جە زوانە کا تەرینە ئی جیاوازیە وەرچەم نەگیریان وئی واتێشا حەر نیەنێ، شایەد بڕێو جە ئێمە واچا کە فرەیی، ئی واتا گێڵۆوە پەی ئانەی کە جە وڵاتوو هۆرامانینە فرەتەر جە کەرەسەو ئی درەختیە ئیستفاذە کریان، وفرەتەریچ چی مەحاڵەنە هەن، ئینە پسەو پەیلوایێو جە لایوە قابل قبووڵا، و جە لایێوتەر مشیۆم نەقد کریۆ، یانی ئێمە نمە تاومێ واچمێ، کە جە مەحاڵە فارس نشینەکانە یا جە مەحاڵوو سۆرانیەکانە درەختە بەڕوو نەویەن تەنانەت چا مەحاڵانە فرەتەر بیەن جە مەحاڵوو هۆرامانی.

پی جۆرە پاسە بەرگنۆ پەیما کە هۆکار فرەتەر پەڕوو پیت بیەو زوان هۆرامین.

سەرەنجۆ ئی داستانە کوڵێ دەیدێ: ئەگەر ڕوێو یەرێ کەسێ. دانێ هۆرامی زوان، دانێ سۆرانی زوان، دانێ فارس زوان، گەرەکشا بۆنە جە کۆساڵانەنە، یا مەیذان گوڵەنگانەنە سەیرانێو، کەرا ویرکەردێو کە وەختوو نیمەڕۆین وگەرەکتانە چای کەردێ، وگۆشتیچ برێژدێ، بە یۆترینی ماجدێ چێش.

سۆرانی زوانە کە. بە هۆرامیە کەی وفارسەکەی ماچۆ :بڕۆن دار بێنن با چایی دەم کەین.فارسەکە چوون حەر دارشا نیا ملۆ هێزمێ مارۆ، بەڵام هۆرامیەکە ئەگەر گۆش دارۆنە سۆرانیەکەی زاندێ ملۆ چێش مارۆ، ملۆ داروو یانەکەیشا کیشۆوە ومارۆش، چوون ئێمە دارما هەن وهێزمێچما هەنێ بە دوێ کارکەرد وبەدوێ مانێ جیاوازێ.

ئیسە نموونێو تەر:فەرز کەردێ ئی یەرە نەفەرە ئانێ جەنگەڵوو ئامازۆنینە.

گەرەکشانە دەسەکێ بارا، و دارێچ بڕا، و یانێو کەراوە، دماییچ بە هەژگە سەروو یانەکەی گێرا، و جە ئاخریچۆ چوکڵێ جەمێ کەراوە، و وێشا گەرم کەراوە.

هۆرامیەکە ماچۆ پەنەو فارسەکەی و سۆرانی زوانە کەی، لودێ دەسەکێ چنی دارا، و گەڵا نەرەی باردێ، بەڵام هاگاتا بۆ جە شێلەکەی ناردێ.

ئینە نە هۆرامانا تا، واچمێ درەختوو بەلوویش بیەن، بەڵکوو یاگێوە مشتەرەکەنە پەی هەر یەرەی.

بە باوەڕوو شمە ئا فارسە ئا سۆرانی زوانەتاوا ئا چێوە کە هۆرامیەکەی وات باراش .بەدڵنیاییوە نە.

ئا نامێ کە سەروە ئاماژەما پەنە کەردێنێ. حەر یۆشا خسڵەت وکارکردێوی تایبەتوو وێش هەنش کە ئاذیشا بە نامەکێشانە جیا کەراوە .

نویسەر(ژیار سڵامەتیان ) 31 گەلاوێژوو ١٣٩٢ڕۆجیاری.مەریوان